شهرستان صومعه سرا بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش مرکزی، تولمات، میرزاکوچک جنگلی و هفت دهستان کسما، طاهر گوراب، ضیابر، هندخاله، لیفشاگرد، گوراب زرمیخ، مرکیه، و سه شهر صومعه سرا، مرجغل، گوراب زرمیخ و یکصد و پنجاه و دو روستا می‌باشد. مرکز شهرستان یعنی صومعه سرا در فاصله تقریبی بیست و سه کیلومتری مرکز استان قرار دارد .
وجه تسمیه صومعه سرا :
سبب نامگذاری صومعه سرا به دو علت است : اسم این شهر برگرفته از عارف بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری شیخ عبدالله صومعه‌ای می‌دانند که امروزه مزارش در اول جاده صومعه سرا ـ فومن قرار گرفته‌است. برخی بر این باورند که چون در گذشته‌های دور در این منطقه گلی به نام (صومعه) وجود داشته و اسم آن از آنجا برگرفته شده‌است. از آنجائیکه در زبان گیلکی صومعه سرا را «سوماسرا» تلفظ می‌کنند، و با توجه به معنی کلمه «سوما» که زاهد و بی ریا معنی می‌دهد، گروهی این مساله را دلیل نامگذاری این منطقه می‌دانند . و البته قرار گرفتن تعداد قابل توجهی امامزاده و مسجد در این منطقه نیز از نکات قابل اشاره در نامگذاری این شهرستان می‌باشد .
معرفی مناطق گردشگری صومعه سرا
هر ساله با نزدیک شدن به نوروز بسیاری از هموطنان برای گردش وتفریح به استان گیلان می آیند ،شهرستان صومعه سرا با داشتن مناطق گردشگری کمتر شناخته شده یکی از اهداف خوب برای سفرهای نوروزی می باشدبا آغاز فصل بهار و شروع تعطیلات نوروز مسافران از سراسر ایران برای بازدید و مسافرت به گیلان می آیند، میهمانان گیلان میتوانند با توجه به شرایط سفر از تمام اماکن تفریحی،تاریخی این استان بازدید به عمل آورند .خوشبختانه شهرستان صومعه‌سرا با مساحتی معادل ۹/۵۷۲ کیلومترمربع و دارا بودن ۳ بخش، ۷ دهستان و ۱۵۱ آبادی دارای مناطق گردشگری فراوانی می‌باشد که به نوعی با تاریخ این منطقه نیز پیوند خورده است و می‌توان با بهره‌گیری از شیوه‌های درست تبلیغاتی و معرفی هر یک از این مناطق زیبا، گام‌های موثری در جهت رونق صنعت گردشگری برداشت.
حال به نمونه‌هایی از این مناطق زیبای گردشگری اشاره می‌کنیم تا مسافران عزیز روزهای خوشی را در این منطقه بکر سپری نمایند :
مناره آجری گسکر : این مناره در روستای مناره بازار در فاصله ۹ کیلومتری غرب صومعه‌سرا واقع شده است. ارتفاع این مناره حدود ۹/۱۵ متر، قطر پایه آن حدود ۳ متر و محیط آن ۳۰/۱۸ متر است. ورودی این بنا در جنوب غربی واقع شده که مصالح ساختمانی آن از آجر و ملات ساروج می‌باشد .
پل تاریخی گوراب‌تولم : در منتهی‌الیه شمال غربی گوراب از توابع شهرستان صومعه‌سرا و بر روی رودخانه گازوربار پل تاریخی گوراب تولم واقع شده است .
مُرغانه پُرد : این پل تاریخی در ۲۵۰ متری شمال غرب روستای خطیبان و ۵۰۰ متری شرق روستاهای چنه‌سر و چوبه از توابع صومعه‌سرا واقع شده است. مُرغانه پُرد که در اصطلاح گیلکی به پل‌های تخم مرغی شکل می‌گویند، بر روی رودخانه گازوربار در بخش مرکزی شهر صومعه‌سرا قرار دارد. این پل دارای یک چشمه اصلی و دو چشمه جانبی است و در وضعیت حفاظتی خوبی است و هنور مورد استفاده اهالی محل برای عبور و مرور، حتی با وسایل نقلیه است .
پل گازوربار : این پل در حاشیه شرقی شهر صومعه‌سرا و در کنار پل آهنی جدید الحداث و در ارتفاع ۱۶ متری نسبت به سطح دریا قرار دارد . و دارای یک چشمه اصلی در مرکز و چهار چشمه فرعی در دو طرف است. پهنای چشمه اصلی پل حدود ۱ متر، طول این پل ۵/۴۸ و عرض آن ۵/۴ متر و بر روی رودخانه گازروبار قرار دارد .پل خشتی بر روی رودخانه واویلا: بقایایی از پل آجری یک دهنه‌ای بر روی رودخانه واویلا وجود دارد که واسطه ارتباطی واحدهای مسکونی دو سمت رود است .
تالاب بین المللی صومعه‌سرا : تالاب یا مرداب صومعه‌سرا از زیباترین مرداب‌های خاورمیانه بوده و از نظر زیست محیطی در منطقه بسیار حایز اهمیت است .
کتال شاه: این منطقه در حدود صد متری شمال جاده آسفالته صومعه‌سرا به تنیان واقع گردیده و در حال حاضر پوشش جنگلی انبوهی آن را در برگرفته است .ساختمان نشست سران جنگل: ساختمانی دو طبقه واقع در کسما که در زمان جنبش جنگل این ساختمان ۱۶ اتاقه مکانی مناسب برای نشست و تشکیل شورایی به نام کمیسیون جنگل بوده است. این ساختمان بعد از نهضت جنگل با اندکی تعمیر به صورت مدرسه‌ای در آمد و بعدها به علت آسیب دیدگی و عدم تعمیرات به موقع به صورت بنایی متروک باقی ماند .
حمام قدیمی کسما: این حمام با بافت سنتی و پیشینه تاریخی ۷۰ ساله خود، یکی از بناهای تاریخی صومعه‌سرا بشمار می‌رود که در کنار راه جاده کنونی کسما واقع شده است .علاوه بر نقاط دیدنی یاد شده در گوشه و کنار صومعه‌سرا مساجد قدیمی و درخت‌های کهنسال و بقاع متبرکه‌ای که تعداد آن به ۶۲ مورد می‌رسد، از جاذبه‌های منحصر بفردی بشمار می‌رود .
محوطه تاریخی هفت دغنان
محوطه تاریخی هفت دغنان در استان گیلان، شهرستان صومعه‌سرا، بخش مرکزی، دهستان ضیابر و روستای بهمبر قرار دارد .
این شهر قدیمی و تاریخی که به گفته باستان‌شناسان حداقل ۱۲۰۰ سال قدمت دارد در منطقه گسکر صومعه سرا قرار دارد و در گذشته مرکز حکومت گسکرات بوده است .ویرانه‌ها و خرابه‌های به جا مانده شهر تاریخی هفت دغنان نشان از یک منطقه باستانی دارد. در سال ۱۳۸۲ باستان‌شناسان بقایایی از یک گورستان دوره اسلامی را در آن شناسایی کردند .
در این گورستان، اجساد به صورت نامنظم دفن شده بودند که بنا بر فرضیه باستان‌شناسان این امر به دلیل وقوع حادثه‌ای همچون زلزله، بیماری یا جنگ اتفاق افتاده است .
این شهر تاریخی در سال ۱۳۸۵ توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی مورد کاوش قرار گرفت. آنها بقایایی از سه پل خشتی، دو حمام قدیمی، دیوارهای دفاعی یک قلعه تاریخی و بخش منتهی و مسکونی و همچنین جاده‌های سنگفرش این شهر تاریخی را شناسایی کردند .این محوطه بقایایی از یک شهر وسیع دوره اسلامی است، که امروزه در میان پوشش گیاهی انبوه از چشم دور مانده است. در چشم‌اندازهای این محوطه آثاری از برجستگی‌های مربوط به ابنیه قدیمی که پوشیده از گیاهان و درختچه‌های جنگلی است دیده می‌شود که احتمالا بقایای آثار معماری این شهر تاریخی است .
پناهگاه حیات وحش سلکه
سلکه بعنوان اولین مرکز بازدیدکنندگان علاقمند به حیات وحش در استان گیلان دنیایی را در مقابل شما به تصویر می کشد که متفاوت از مفاهیم روزمره است و سرعت انسانی شما را به یادتان می آورد این منطقه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست هر ساله هزاران پرنده مهاجر را که در بدو پرواز، سرزمینهای دوردست را نشانه می گیرند بسوی خود می کشد و بسیاری از ادامه مهاجرت منصرف می کند
زرتلار – گوراب زرمیخ
موزه های روستایی، تصاویری ملموس از زندگی سنتی‌اند که در آنها می توان معماری، آداب و رسوم، صنایع دستی و هنرهای بومی را از نزدیک مشاهده و زندگی روستایی را تجربه کرد؛ این موزه ها فضایی را فراهم می‌کنند تا مردمان هر سرزمین با گذشته نزدیک پدران و مادران خود آشنا شوند. اصل و مبنای ساخت این نوع واحد های بوم گردی در هر جا بر این است که از مواد و مصالح ساختمانی که در طبیعت اطراف به وفور یافت می شود، استفاده گردد. در کنار هور و مرداب از نی و بردی، در حاشیه جنگل از چوب، در بیابانها از گل و در کوهستانها از سنگ بهره گیری می شود . زرتلار نیز یک واحد بوم گردی منحصر بفرد با ویژگی های تعریف شده در شهر گوراب زرمیخ است که با هدف پاسداشت و حفظ میراث مادی و معنوی مردم سرزمین گیلان طراحی شده است. این واحد بوم گردی در شهر گوراب زرمیخ واقع می باشد که علاقه مندان جهت تماشا و حتی اسکان می توانند به این واحد بوم گردی به (آدرس گوراب زرمیخ – جنب شهرداری- کوچه زر تلار ) و یا به شهرداری مراجعه نمایند .
.
